Açıklayıcı Notlar

[54] Der Volksstaat.— Alman Sosyal-Demokrat İşçi Partisinin (ayzenahçılar) merkez organı; 2 Ekim 1869'dan 27 Eylül 1876'ya kadar Leipzig'de yayınlanmıştır. Wilhelm Liebknecht gazeteye genel doğrultusunu veriyor, August Bebel de, gazeteyi yönetiyordu. Marx ve Engels bu gazeteye yazı yazmışlar ve çıkartılmasına yardımcı olmuşlardır. 1869'a kadar bu gazete Demokratisches Wochenblatt adı altında çıkmıştır.  

[70] Otuz Yıl Savaşları. — Protestanlar ile katolikler arasındaki mücadelenin yolaçtığı genel bir Avrupa savaşı. Savaş esas olarak Almanya toprakları üzerinde yeralmış ve savaşa katılmış olan ülkelerin askeri yağmalarının ve genişleme isteklerinin hedefi olmuştur. -358.  

[118] Sosyalistlere karşı olağanüstü yasa, Almanya'da 21 Ekim 1878'de kabul edildi. Tüm sosyal-demokrat örgütler, işçi yığın örgütleri, işçi basını yasaklandı, sosyalist yayınlara elkondu, sosyal-demokratlar baskı altına alındı. İşçi hareketinin baskısı altında, 1 Ekim 1890 günü bu yasa kaldırıldı. -356.  

[175] Kladderadatsch — Berlin'de 1848'den sonra yayımlanan, haftalık resimli güldürü dergisi. -388.  

[199] The Daily News — 1846-1930 arasında Londra'da yayımlanan sanayici burjuvazinin organı, İngiliz liberal gazetesi. -400.  

[247] Engels'in Konut Sorunu adlı yapıtı, burjuva toplumun kötülüklerini gizlemeye çalışan küçük-burjuva ve burjuva toplumsal-reformculara karşı yöneltilmiştir. Engels, konut sorununu çözme iddiasında olan prodoncu planları eleştirmekte ve bu sorunun kapitalizm altında çözülemeyeceğini tanıtlamaktadır. Engels, muzaffer proletaryanın, sosyalizmin kurulmasına ilişkin dirimsel sorunları çözmekle konut sorununu da çözecek tek güç olduğunu söylemektedir. 

Bu yapıtta Engels'in özellikle önemli olan düşünceleri, kırın sosyalist dönüşümüne ve kent ile kır karşıtlığının kaldırılmasına ilişkin düşünceleridir. -352.  

[248] Mülberger'in "Die Wohnungsfrage" başlığını taşıyan altı makalesi, 3, 7, 10, 14 ve 21 Şubat ve 6 Mart 1872 tarihli Der Wolksstaat'ta imzasız olarak yayımlanmıştır. Daha sonra bu makaleler Die Wohnungsfrage. Eine socrale Skizze. Separot-Abdruck aus dem Volksstaat, Leibsig 1872, başlığı ile ayrı bir broşür olarak yayımlanmıştır. -353, 364, 426, 437.   

[249] E. Sax, Die Wohnungszustände der arbeitenden Classen und ihre Reform, Wien 1869. -353, 367.  

[250] Mülberger'in Engels'in makalelerine verdiği yanıt, Zur Wohnung Frage (Antwort an Friedrich Engels Von A. Mülberger) başlığı altında 26 Ekim 1872 tarihli Der Volksstaat'ta yayımlandı. -354, 421.   

[251] Yeni Madrid Federasyonu, Enternasyonal üyeleri ve Sosyalist Demokrasi İttifakının İspanya'daki gizli faaliyetlerini açığa vurmak gerekçesiyle anarşist bir çoğunluk tarafından Madrid Federasyonundan atılmış olan La Emancipacion gazetesinin editörleri tarafından Temmuz 1872'de kuruldu. Yeni Madrid Federasyonu, İspanya'daki anarşist etkilere karşı güçlü bir kampanyaya girişmiş, bilimsel sosyalizmin düşüncelerini yaymış ve İspanya'da bağımsız bir işçi partisinin kurulması için mücadele etmiştir. Engels, bu Federasyonun yayın organı La Emancipacion'a yazılar yazmıştır. Yeni Madrid Federasyonu üyelerinden bazılarının 1879'da İspanya Sosyalist İşçi Partisinin kurulmasında büyük emekleri vardır. -355.  

[252] Katheder-Sosyalizm (Kürsü Sosyalizmi). — 1870'lerde ve 1890'larda burjuva ideolojisinde bir akım. Esas temsilcileri Alman üniversitesindeki profesörlerdi ve bunlar üniversite kürsülerinden, sosyalizm kılıfı altında, burjuva reformizmi vaazediyorlardı. Bunlar (A. Wagner, G. Schomeller, L. Brentano, W. Sombart ve ötekiler), devletin düşman sınıfları uzlaştırabilecek ve kapitalistlerin çıkarlarına dokunmadan yavaş yavaş sosyalizmi getirebilecek sınıflar-üstü bir kurum olduğunu iddia ediyorlardı. Bunların amacı, hastalığa ve kazalara karşı sigortalar kurarak ve fabrika yasaları çıkartarak işçilerin koşullarını iyileştirmekti. Bunlar iyi örgütlenmiş sendikaların siyasal mücadeleyi ve işçi sınıfı partisini gereksiz kılacağını savunuyorlardı. Bu akım, revizyonizmin ideolojik öncüllerinden biriydi. -356.  

[253] Burada, Eifel (Prusya'nın Ren Eyaleti) köylülerine ağır darbe indiren 1882 açlığına değiniliyor. -357.  

[254] Engels alaylı bir biçimde İncil'deki bir efsaneye dayanan "Mısır'ın zenginliklerini özlemek" deyimine atıfta bulunuyor; bu efsaneye göre, İsrailoğullarının Mısır'dan göçetmeleri sırasında, dayanılmaz olanlar bu yolculuğun zorlukları ve açlık yüzünden hiç değilse karınlarının doyduğu eski tutsaklık günlerini özlemeye başlamışlardı. -372.  

[255] Engels burada ovenci kooperatif işçi derneklerinin İngiltere'nin çeşitli kentlerinde kurdukları pazarlara değiniyor. Buralarda ürünler, değer birimi bir saatlik emek olan emek bonoları aracılığıyla alınıp satılıyordu. Ama bu kuruluşlar çok geçmeden iflas ettiler. -377.  

[256] La Emancipacion. — 1871'den 1873'e kadar Madrid'de, haftalık olarak yayınlanan İspanyolca işçi gazetesi, İspanyol Federal Konseyinin organı; İspanya'daki anarşist etkilere karşı bir kampanya açmıştır. 1872'de ve 1873'de Marks ve Engels'in yapıtlarını basmıştır. -378. 

[257] Illustrated London News — 1842'den beri çıkmakta olan bir İngilizce haftalık gazete. -387.  

[258] Ueber Land und Meer. — 1858'den 1923'e kadar Stuttgart'da yayınlanan resimli bir haftalık Almanca gazete. -387.  

[259] Gartenlaube — Yazınla ilgilenen haftalık Almanca küçük-burjuva bir dergi; 1853'ten 1903'e kadar Leipzig'de ve 1903-04'te de Berlin'de yayınlanmıştır. -388.  

[260] Fusilier August Kutschke — 1870-71 Fransız-Prusya Savaşı döneminin milliyetçi asker marşlarının güftecisi Alman ozanı Gotthelf Hoffmann'ın takma adı. -388.  

[261] Le Socialiste — Fransızca haftalık gazete, İşçi Partisi organı (1885-1902); Fransa Sosyalist Parti organı (1902-1905); 1905'ten sonra Fransız Sosyalist Parti organı. Engels bu gazeteye yazılar yazmıştır. -398.  

[262] Harmony Hall — 1839'un sonlarında Robert Owen'ın başını çektiği İngiliz ütopyacı sosyalistlerin kurdukları komünist koloni; 1845'e kadar yaşamıştır. -399.  

[263] Bkz. V. A. Huber, Sociale Fragen. IV. Die Latente Association, Nordhausen 1866. -399.  

[264] Engels, Wagner'in bazı kitaplarındaki ve konuşmalarında söylediği şeylere değiniyor. Wagner, Almanya'da Fransız-Prusya savaşı sırasındaki konjonktürün getirdiği canlılığın ve özellikle 5.000 milyonluk savaş tazminatının işçi sınıfının koşullarını oldukça iyileştireceğini söylüyordu. -417.  

[265] Burada Alman ve Avusturya imparatorlarının ve şansölyelerinin Ağustos 1871'de Gastein'de ve aynı yılın Eylül ayında da Salzburg'da yaptıkları görüşmelere değiniliyor. Engels bu konferanslara, Prusya polis örgütünün başı Stieber'in adına izafeten Stieber'ci konferanslar adını vermekte ve böylelikle bunların gerici polis niteliğini vurgulamaktadır. -417.  

[266] Bkz. Hegel, Wissenschaft der Logik, Kısım I, Kesim 2. -423.  

[267] Burada, 1872'de Prusya'da yapılan ve kırsal kesimlerde toprak sahiplerinin babadan oğula geçen güçlerini kaldıran ve seçimle gelen topluluk önderleri, Landtag'lardaki bölge konseyleri vb. gibi yerel özyönetim unsurları getiren idari reforma değiniliyor. -435.